Dlaczego pies NIE jest wilkiem…? cz.1
źródło: http://www.playbuzz.com/plrjiv10/wolf-or-dog
Drogi psa i wilka rozeszły się ok. 14 000 lat temu, a przyczyną tego zajścia była nowa nisza ekologiczna – ludzkie osady. Jednakże nowe warunki bytowe wymagały odpowiedniego dostosowania się i to zarówno na poziomie natury psychologicznej, jak anatomicznej oraz metabolicznej! Zabieram się za przedstawianie Wam najnowszych teorii naukowych na temat procesu domestykacji psa domowego i omówienie skutków jakie on przyniósł dla tego najbliższego człowiekowi gatunku na Ziemi.
Od jak dawna trwa proces domestykacji?
Pewnie wielu z Was zastanawiało się czasem, od kiedy tak naprawdę istnieje pies domowy jako odrębny gatunek. Przyznam, że zanim zabrałam się za ten temat od strony naukowej (pisząc prace inżynierską), spotykałam się z bardzo różnymi cyframi, mającymi datować “od kiedy pies jest z człowiekiem”. Sęk w tym, że procesu domestykacji psa domowego i w ogóle rozważania nad kształtowaniem się tego gatunku nie należy rozpoczynać od szacowań “od kiedy pies jest psem”. By zrozumieć istotę tego długotrwałego procesu, należy cofnąć się o wiele dalej w przeszłość. Trzeba odgadnąć od kiedy tak naprawdę na Ziemi pojawiły się pierwsze wilki skłonne do zmiany swojego dotychczasowo trybu życia -z dzikich drapieżców na zwierzęta żyjące w symbiozie z człowiekiem.
Pomocna tu jest archeologia, ze swoimi nowinkami. Daty są szokujące.
Wykopaliska archeologiczne dostarczają informacji odnośnie tego, że wilk żył w bliskości człowieka nawet 400 000 lat p.n.e!
Przykładem są tu szczątki wilka z Zhoukoudian w Płn. Chinach datowane na 300 000 lat p.n.e., szczątki znalezione przy jaskini Lazeret we francuskiej miejscowości Nicea, datowane na ok. 150 000 lat p.n.e. oraz szczątki wilka z Boxgrove, w miejscowości Kent w Anglii, datowane na 400 000 lat p.n.e. (Clutton-Block J., 1995). Wszystkie te osobniki żyły w nietypowo bliskim sąsiedztwie człowieka, co świadczyć może o rozpoczynającym się już w tamtym czasie, procesie różnicowania wilka na populacje dziką i populacje żyjącą w pobliżu ludzi.
Zatem domestykacja to proces, który trwa nierozerwalnie od być może 400 000 lat p.n.e. !
Selekcja naturalna, jako droga udomowienia psa
Już od 400 000 lat wilk szary różnicował się na populacje preferujące dziki styl życia, stroniąc od ludzi oraz populacje żerującą w bliskości człowieka. 
Istnieje kilka teorii odnośnie samego procesu domestykacji. Najpopularniejszy z nich to model zakładający selekcję naturalną, jako drogę udomowienia psa (Coppinger, 2001). Według niego wilki korzystały z bliskości człowieka, zjadając resztki z ludzkich posiłków. Ludzie zaś mieli korzyść z samej już bliskości wilczej watahy, która ostrzegała koczowników przed nadchodzącym zagrożeniem i odstraszała pozostałe drapieżniki. W takich populacjach wilków, selekcja naturalna preferowała osobniki mniej bojaźliwe wobec człowieka, bowiem takie miały lepszy dostęp do resztek pożywienia pozostawianych przez ludzi.
Człowiek neolitu to rolnik podporządkowujący sobie naturę. Osady produkowały wystarczającą ilość pożywienia dla mieszkającej w niej ludności, a na ich obrzeżach powstawały śmietniska z odpadami niezjedzonymi przez ludzi. Resztki jedzenia znajdowane przez pra-psy składały się głównie z pokarmu gorszej jakości, przede wszystkim o niższej zawartości białka i o mniejszej gęstości kalorycznej w porównaniu z pierwotną dietą wilków. Dlatego też dobór naturalny preferował osobniki mniejsze (mniej umięśnione, o mniejszych zębach), ponieważ takie miały niższe zapotrzebowanie energetyczne. Dodatkowo zmalała presja selekcyjna na hierarchię społeczną i surowy porządek w stadzie, ponieważ typowe zachowania stadne zaczęły być wypierane przez półsamotnicze zachowania padlinożercy.
Jak podaje Case (2010), tak powstawały pierwsze populacje oswojonych psów, przystosowanych do rozmnażania się w bliskości człowieka i żywienia resztkami pozostawianymi przez ludzi. W ten sposób z drapieżników polujących w świetnie zgranym stadzie, psy zaczęły prowadzić półsamotniczy tryb życia jako padlinożercy-komensale. W związku z tym, u wszystkich psów zachowania drapieżne są mniej nasilone niż u ich dzikich krewnych.
Według tej teorii ok. 14 000 lat temu (najstarsze wykopaliska szczątków psa domowego pochodzące z Obberkassel w Niemczech są datowane na okres 14 000 lat p.n.e. ) doszło do ostatecznego podziału na dzikie wilki, które żyły z dala ludzkich osad oraz “psy wioskowe”, które żyły w bliskości człowieka i są uważane za bezpośrednich przodków współczesnych psów (Case, 2010).
Tym samym Canis lupus f. familiaris jest pierwszym gatunkiem udomowionym przez człowieka (Vila i wsp., 1997).
Pies zneotenizowaną forma wilka
14 000 lat wydaje się zbyt krótkim czasem by jakikolwiek psowaty tak szybko zmodyfikował swoją budowę anatomiczną, psychikę i dostosował metabolizm do nowych warunków środowiskowych. Nawet biorąc pod uwagę bardzo szybką zmianę pokoleń u psowatych ( w stosunku do człowieka 😉 ). Ale gdy weźmiemy pod uwagę, że proces ten kształtował wilki już od przeszło 400 000 lat, przestaje nas to zadziwiać.
Według teorii Case (2010), mówiącej o tym, iż pies jest zneotenizowaną formą wilka, dorosłe psy zachowują pewne cechy budowy ciała, charakterystyczne dla wieku młodzieńczego u wilków. Bradshaw (2012; za: Dukowicz i wsp., 2015) wyjaśnia również, iż jest to zjawisko, w którym normalnemu rozwojowi pewnych części ciała towarzyszy zatrzymanie wzrostu innych jego części. Jak podaje, w ten sposób uzyskujemy osobniki „zminiaturyzowane”.
Neotenia w budowie anatomicznej
Czaszka wilka, pochodząca z ostatniej epoki lodowcowej, datowana na 10 000 lat p.n.e., znaleziona w Fairebanks na Alasce, charakteryzowała się skróconą kufą, w stosunku do budowy czaszki ówczesnych wilków, co świadczy o tym, iż znaleziony osobnik należał do populacji oswojonych wilków (Clutton-Block J, red. James Serpell, 1995). Innym przykładem ewidentnej neotenii udomowionych gatunków jest czaszka prymitywnego psa, znaleziona na terenach płd. Dakoty w USA.
Pośród zwierząt udomowionych zwykle obserwuje się: zmniejszenie rozmiaru ciała, zmniejszenie rozmiaru szczęk, mniejszą liczbę i rozmiar zębów, skrócenie kończyn, mniej widoczne drugorzędowe cechy płciowe samców (Case, 2010). Nawet największy bernardyn ma mniejsze zęby i mniejszą siłę uścisku szczęk niż przeciętny wilk.
Oprócz rozmiaru, cechą związaną z neotenią, przejawianą u niektórych ras domowych psów, są: oklapnięte uszy oraz zakręcony ogon, charakterystyczne u dzikich wilków tylko dla szczeniąt. Neotenia ma również wpływ na tempo rozwoju fizycznego osobników. U psów rozwój fizyczny jest opóźniony w stosunku do rozwoju ich dzikich krewnych (Case, 2010), aczkolwiek osiąganie dojrzałości płciowej następuje wcześniej. Prawdopodobnie związane jest to z dostępnością pokarmu, a jak wiadomo, zwierzęta udomowione, hodowane przez człowieka, są karmione regularnie i kompletnie. Psy osiągają dojrzałość płciową w wieku około 6-9 miesięcy, natomiast wilki w wieku około 2 lat. Dodatkowo ruja u samic psów występuje dwa razy do roku, a samce są płodne przez cały rok, z kolei wilczyca przechodzi tylko jeden cykl rujowy, w
czasie zimy. Samiec wilka również produkuje nasienie sezonowo (Dukowicz i wsp., 2015).
Neotenia zachowania
Należy również pamiętać, że razem z genami kodującymi neoteniczne zmiany fenotypowe, prawdopodobnie sprzężone są również geny związane z zachowaniem infantylności u dorosłych psów. To tłumaczyłoby większą potrzebę kontaktu z przewodnikiem (dla psa: człowiek), ponieważ dla szczeniąt naturalną jest potrzeba matczynej opieki, a także niewystępujący u dzikich wilków częsty kontakt wzrokowy psa z człowiekiem (Miklósi, 2003) oraz tak ogromne możliwości psychicznego dostosowania się do zmienności otoczenia. Uległa postawa szczeniąt oraz manifestowanie biernego i czynnego posłuszeństwa są prawdopodobnie jednymi z najważniejszych cech behawioralnych, jakie nasiliły się u psa domowego (Case, 2010).
Ponadto, jak podaje Miklósi (2003), okres pierwotnej socjalizacji u wilków jest krótszy niż u psów, a objawy neofobii (lęk przed wszystkim, co nieznane) są znacznie silniejsze, co jest prawdopodobną przyczyną, dla której dzikie wilki, nawet te trzymane w niewoli, nie są w stanie nawiązać z człowiekiem takiej więzi, jaką potrafi stworzyć pies.
Szczenię psa preferuje człowieka 
Badania przeprowadzone przez Harry’ego i Martę Frank (1980; za Dukowicz i wsp., 2015), polegające na porównawczej obserwacji grupy szczeniąt wilków i grupy szczeniąt psów (rasy alaskan malamute), oddanych na wychowanie (od 10 dnia życia) wilczej matce (będącej matką szczeniąt wilka), wykazały, że wilcze szczenięta preferowały obecność swojego gatunku, podczas gdy szczenięta alaskan malamute, mając do wyboru kontakt z przybraną wilczą matką lub z człowiekiem, chętniej podchodziły do ludzi.
Jak podaje Bradshaw ( 2012; za: Dukowicz i wsp., 2015), psy – jako jeden z niewielu gatunków społecznych, mogą być socjalizowane zarówno z osobnikami swojego gatunku, jak i z człowiekiem.
Ważnym elementem zmian w psim zachowaniu, związanym z neotenią jest też większa chęć do zabawy u dorosłych psów w porównaniu do dorosłych wilków oraz wokalizacja i skomlenie – które u wilków są stosowane rzadziej i z mniejszą różnorodnością.
Dlaczego pies NIE jest wilkiem…? cz.2
Bibliografia:
- Case L.P. Case L.P. Człowiek i wilk: proces udomowienia. W: Case L.P. Pies – zachowanie, żywie-nie, zdrowie. Łódź: Wydawnictwo Galaktyka (2010)
- Coppinger L., Coppinger R.L. Dogs: New Understanding of Canine Origin, Behavior and
Evolution. New York: Scribner (2001); - Clutton-Block J. Origins of the dog: domestication and early history. W: The Domestic
Dog: Its Evolution, Behaviour and Interactions with People. Serpell J. (red.). Cambridge
University Press (1995); - Dukowicz A., Durka K., Szymańska J., Zięba K. Pies (Canis Familiaris) i wilk (Canis Lupus) – różnice i podobieństwa w zachowaniu i genetyce. W: Kuczera M., Piech K. (red.) Zagadnienia aktualnie poruszane przez młodych naukowców 2. Tom 1. Kraków: Creativetime (2015).
- Miklósi Á, Kubinyi, E., Topál, J, Gácsi, M., Virányi, Zs., Csányi, V. A simple reason for a
big difference: wolves do not look back at humans but dogs do. Current Biology (2003),
13, 763-766. - Morey D. 2010. Dogs: Domestication and the Development of a social bond. Cambridge University Press, s. 39.
- Vila C., Savoleinen. P, Maldonado J.E., Amorim I.R., Rice J.E., Honeycutt R.L., Crandall
K.A., Lundeberg J, Wayne R.K. Multiple and ancient origins of the domestic dog. Science
(1997),
