Kształtowanie się ras psów cz.2

National Geographic

Rasa a podgatunek, rasy naturalne, inbred jako główne narzędzie w selekcji hodowlanej, początki systematycznej hodowli, powstanie pojęcia “rasowy”.

Rasa a podgatunek

Dingo (Canis lupus dingo) pair feeding on kangaroo carcass (Canis lupus dingo)

Należy też zwrócić uwagę na różnicę między rozwojem różnych ras, a istnieniem podgatunków. Podgatunek powstaje, gdy subpopulacja należąca do danego gatunku ewoluuje w izolacji geograficznej od pozostałych populacji, różnicując się morfologicznie, a czasem również behawioralnie (Case, 2010). Przykładem są tu psy dingo (Canis familiaris dingo), które są wtórnie zdziczałym psem domowym, a także śpiewające psy z Nowej Gwinei (Canis familiaris hallstromi). Jak podkreśla Case (2010), w odróżnieniu do podgatunku, rasy psa są zaliczane do jednego gatunku Canis familiaris.

Psy z Karoliny

Ciekawym zjawiskiem są także rasy powstałe naturalnie, wyniku działania specyficznych warunków środowiska, w którym żyła dana populacja i jej (przynajmniej częściowej) izolacji od innych populacji. Rasy powstałe w ten sposób nie były poddawane intensywniej selekcji sztucznej, jak miało to miejsce w przypadku większości istniejących dziś ras psów, ale powstawały w skutek przystosowań do życia w danych warunkach środowiska, u boku człowieka.

Samojed

Nie są wtórnie zdziczałe. Posiadają typowe dla rasy zinbredowanie i związane z nim podobieństwo osobników w obrębie populacji-rasy, które jest wynikiem efektu założyciela. Przykładem takiej naturalnej rasy jest występujący w południowych stanach USA, pies z Karoliny (Case, 2010), a także tak popularne dzisiaj mastify tybetańskie, samojedy, basenji (Fiszdon i Kaleta, 2002).

Boski inbred

Powszechnie wiadomo, że psy określonej rasy charakteryzuje wysoki wskaźnik pokrewieństwa, a w wyniku tego zbliżony fenotyp oraz wspólne cechy charakteru. Podstawą wykreowania nowej rasy, na drodze sztucznej selekcji były zawsze kojarzenia krewniacze, nierzadko kazirodcze. W ten sposób człowiek najszybciej uzyskiwał wzmocnienie cech, na których mu zależało, wypierając szereg alleli warunkujących niepożądane cechy fenotypu bądź charakteru.

Obecnie jednak, hodowcy starają się zredukować zbyt wysoki wskaźnik inbredu (ang. inbreeding – kojarzenia w pokrewieństwie) w obrębie rasy, gdyż jak wiadomo, zmienność genetyczna, którą redukuje wysokie pokrewieństwo, jest podstawowym czynnikiem zabezpieczającym populację „od nagłych zmian środowiskowych” w przyszłości. Im wyższy inbred, tym mniejsza elastyczność populacji w zakresie dostosowywania się do nowych warunków środowiska, ponieważ krewniacze kojarzenia wypierają, w genotypie takiego potomstwa, udział par heterozygotycznych, preferując układ par homozygotycznych. Ponad to, łatwa i szybka ekspresja pożądanych cech fenotypowych bądź behawioralnych, poprzez inbred, niesie też za sobą konsekwencję równie szybkiej i łatwej ekspresji chorób genetycznych (głównie autosomalnych recesywnych). Potomstwo powstałe w wyniku krewniaczego kojarzenia może być zarówno wybitne pod względem preferowanych cech, ale równocześnie część miotu może być obciążona efektem ujawnienia się genów niekorzystnych. W wyniku tego może dojść do ekspresji choroby warunkowanej recesywnie, sprzężonej z genami warunkującymi preferowaną w hodowli cechę. Przy wysokim wskaźniku inbredu istnieje również ryzyko osłabienia potomstwa wskutek depresji inbredowej (Kosowska, 2010).

Powstanie pojęcia “rasowy” – początki systematycznej hodowli

Jak podają Fiszdon i Kaleta (2002), na podstawie badań archeologicznych wyodrębniono kilka różnych od siebie, prymitywnych form psa, będącymi protoplastami głównych grup istniejących dzisiaj ras psów:

Canis familiaris inostranzevi – protoplasta współczesnych ras pociągowych;
Canis familiaris palustris – protoplasta współczesnych szpiców;
Canis familiaris intermedius – protoplasta dzisiejszych psów myśliwskich;
Canis familiaris leineri – protoplasta dzisiejszych chartów;
Canis familiaris matris optiae – protoplasta dzisiejszych owczarków;

Pies z Castro Laboreiro. Źródło: http://www.canilnoroestesuevo.com/caomachosing.html

Komondor. Źródło: http://komondorclubofamerica.org/buying-a-komondor/

Początkowo, główną grupą zajmującą się niejako selekcjonowaniem psów użytkowych, byli pasterze. Zazwyczaj nie przywiązywali oni większej uwagi do wyglądu psa, natomiast skupiali się głównie na cechach charakteru, które były przydatne w hodowli bydła czy owiec. Nie prowadzono rodowodów. Wygląd u pierwszych pasterskich ras różnicował się samoistnie, w zależności od warunków klimatycznych, w jakich przyszło tym psom pracować, a także w zależności od tego, na jakie niebezpieczeństwa te psy musiały się narażać. Inaczej wyglądały pasterskie psy w Portugalii (np. pies z Castro Laboreiro) a inaczej na Węgrzech (np. komondor).

Ważna zmiana w postrzeganiu tego gatunku nastąpiła, gdy psy pracujące zostały zaklasyfikowane jako rasy (Case, 2010). Jest to pojęcie sztucznie utworzone przez zamożnych miłośników psów w XIX wieku. Wtedy to powstały pierwsze kluby ras oraz organizacje kynologiczne. Rozpoczęło się skrupulatne prowadzenie rodowodów. Rasa bazowała na (często bardzo wąskiej) grupie założycielskiej, a po zamknięciu ksiąg hodowlanych, krzyżować w hodowli można było tylko psy spokrewnione z założycielami, co musiało być dokumentowane rodowodem. Jak podkreśla Case (2010), istnieje zatem istotna różnica miedzy takim podejściem do hodowli selektywnej, a tym reprezentowanym przez dawnych pasterzy i myśliwych, którzy wybierali psy tylko na podstawie ich przydatności użytkowej, bez tworzenia zamkniętej grupy rozrodczej.

Podejście hodowlane dawnych myśliwych i pasterzy zapewniało utrzymanie lub zwiększanie puli genowej, umożliwiając tym samym rozwój nowych, przydatnych użytkowo zdolności. Zatem wprowadzenie ksiąg rodowodowych spowodowało znaczne zubożenie puli genowej w obrębie ras i skrajnie ograniczyło ich różnorodność genetyczną.

Prawdziwa systematyczna hodowla psów rozpoczęła się w starożytnym Rzymie. Z V wieku p.n.e. pochodzą opisy psów pasterskich, myśliwskich (charty i psy pracujące węchem), a także tych wykorzystywanych w sporcie, wojnach i do walk na arenie (Case, 2010). Rzymianie hodowali również miniaturowe pieski kanapowe.

Z tego okresu możemy wyodrębnić pięć pierwszych typów psów rasowych:

molosy,
szpice,
charty,
psy myśliwskie,
psy pasterskie

Jak podaje Case (2010) molosy wykształciły się na obszarze Tybetu i kolejno Babilończycy, Asyryjczycy, Persowie i Grecy używali ich podczas bitew wojennych.

Molosy w typie Mastifa Neapolitańskiego na Rzymskiej arenie.

Ancient Greyhound Dog Carving

Szpice wyglądem przypominały dzisiejsze psy północy, jedne z najstarszych ras. Charty to najstarszy typ psów, wywodzący się ze starożytnego Egiptu. Wyżły prawdopodobnie zostały wyprowadzone od chartów, jako psy do polowań na drobną zwierzynę. Z kolei psy pasterskie to również bardzo stara grupa psów, rozwijająca się w różnych regionach Europy jednocześnie.

Jak podkreśla Case (2010), większość psów rasowych wywodzi się od pewnych odmian psów pracujących. To pozwala wytłumaczyć instynkty drzemiące w niepozornych miniaturowych pieskach do towarzystwa. Przykładem może być mały pies rasy owczarek szetlandzki, obecnie trzymany głównie jako pies do towarzystwa, wykazujący jednak silne popędy zaganiania ( szetlandy są przypisane do sekcji psów pasterskich (owczarskich) w nomenklaturze FCI ).

-> Kształtowanie się ras psów cz.3

Bibliografia

Case L.P. Człowiek i wilk: proces udomowienia. W: Case L.P. Pies – zachowanie, żywie-
nie, zdrowie. Łódź: Wydawnictwo Galaktyka (2010);

Fiszdon K., Kaleta T. Charakterystyka ogólna i pochodzenie psa domowego. W: Wybrane
zagadnienia z genetyki i zachowania się psów. Warszawa: SGGW (2002);

Kształtowanie się ras psów cz.2